Đốt sống cổ là gì? Chức năng, cấu tạo và bệnh lý thường gặp

Đốt sống cổ có cấu tạo phức tạp, giữ vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ đầu và thực hiện các cử động xoay, lắc cổ… Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn về cấu tạo, chức năng cũng như các bệnh lý thường gặp ở đốt sống vùng cổ. Qua đó giúp bạn biết cách chăm sóc để bảo vệ cổ khỏe mạnh và vững chắc.

1. Tổng quan về đốt sống cổ

Đốt sống cổ bao gồm 7 đốt sống đầu tiên (từ C1 đến C7) ghép lại với nhau, có hình dạng hơi uốn lượn nhẹ hình chữ C. Đốt sống cổ có điểm bắt đầu ngay dưới xương sọ và điểm cuối là đốt sống giao với đốt sống ngực T1 (đỉnh của vai). Khi nhìn từ bên cạnh, các cột sống vùng cổ tạo thành một hình chữ nhật cong.

Đặc điểm chung của các đốt sống cổ gồm có:

• Thân đốt sống dẹt theo bề ngang, phía trước dày hơn phía sau.
• Cuống cung đi ra từ phần sau của mặt bên thân đốt sống.
• Có lỗ ngang cho động mạch đốt sống và tủy sống đi qua.
• Lỗ đốt sống cổ có hình tam giác, rộng hơn ở đoạn ngực và sát lưng. Cấu trúc này nhằm phù hợp với ống sống cổ chứa tủy gai và biên độ hoạt động của cột sống cổ.

2. Chức năng của đốt sống cổ

Đốt sống vùng cổ có phạm vi hoạt động lớn và giữ nhiều chức năng quan trọng như:

2.1 Bảo vệ tủy sống 

Tại khu vực cổ, tủy sống đóng vai trò truyền dẫn tín hiệu từ não xuống cơ thể và ngược lại. Đốt sống ở khu vực cổ tạo cấu trúc bảo vệ tủy sống khi đi qua lỗ đốt sống. Qua đó hạn chế tủy sống tổn thương – nguyên nhân dẫn đến liệt tứ chi, ảnh hưởng đến chức năng vận động, hô hấp, tim mạch, thậm chí gây tử vong.

2.2 Hỗ trợ nâng đỡ và cho phép đầu chuyển động

Đốt sống C1 – C3 liên kết phần đầu với thân, giữ vai trò chủ đạo trong việc nâng đỡ trọng lượng của vùng đầu. Trong khi đó, đốt sống C2 phối hợp với các khớp và đốt sống khác giúp đầu cổ thực hiện các cử động xoay, gập,… Đồng thời, đảm bảo các chức năng liên quan đến hệ thần kinh như nghe, nhìn, giữ thăng bằng và biểu cảm.

2.3 Cung cấp lối đi an toàn cho các động mạch đốt sống

Các lỗ nhỏ ở đốt sống C1 đến C6 cung cấp một đường dẫn bảo vệ các động mạch tại đây. Điều này giúp động mạch đưa máu đến não thuận lợi, hạn chế tình trạng đau và tê vùng cổ, vai, gáy cũng như cánh tay, bàn tay.

3. Khám phá chi tiết cấu tạo cổ (cơ và các mô mềm)

Đốt sống ở cổ có cấu tạo phức tạp do kết hợp từ nhiều bộ phận lại với nhau, cụ thể:

3.1 Các cơ hỗ trợ cột sống cổ

Các cơ chính bám vào đốt sống vùng cổ của bạn bao gồm:

• Cơ ức đòn chũm (Sternocleidomastoid): Đây là một nhóm cơ dài, lớn, nằm ở hai bên cổ. Nhóm cơ này xuất phát từ phần chũm của xương thái dương (sau tai) kéo dài ra đến phía trước cổ gắn vào xương ức và xương đòn. Cơ ức đòn chũm cho phép thực hiện các cử động uốn cong cổ, xoay hoặc nghiêng đầu.
• Cơ thang (Trapezius): Cặp cơ tam giác này kéo dài từ gốc hộp sọ xương cột sống cổ đến  ngực rồi dừng tại xương bả vai. Cơ thang giúp bạn thực hiện các chuyển động như di chuyển cổ về phía sau, xoay đầu sang phải hoặc trái, nâng xương bả vai.
• Cơ nâng xương bả vai (Levator scapulae): Cơ này gắn vào đốt sống C1 đến C4 và đỉnh xương bả vai (scapula). Nhóm cơ Levator scapulae giúp nâng xương bả vai, nghiêng đầu sang bên trái hoặc bên phải.
• Cơ dựng sống (Paraspinal muscles): Đây là nhóm cơ chạy dọc theo chiều dài của cột sống ở bên trái và bên phải, từ đáy hộp sọ đến xương cùng. Ở vùng cột sống, cơ này giúp điều chỉnh tư thế, xoay cổ và duỗi cổ về phía sau.
• Cơ gấp cổ sâu (Deep cervical flexors): Nhóm cơ này chạy dọc theo phía trước các đốt sống vùng cổ. Chúng giữ vai trò quan trọng trong việc ổn định cột sống, thực hiện chuyển động gập cổ về phía trước.
• Cơ dưới chẩm (Suboccipital muscles): Đây là một nhóm gồm 4 cơ nằm bên dưới xương chẩm, kết nối đỉnh cột sống cổ với đáy hộp sọ. Nhóm cơ này cho phép bạn thực hiện các cử động duỗi và xoay đầu.

3.2 Các dây chằng của cột sống cổ

Khu vực đốt sống vùng có có 3 loại dây chằng chính, bao gồm:

• Dây chằng dọc trước (Anterior longitudinal ligament): Dây chằng này kéo dài từ gốc hộp sọ xuống phía trước đốt sống cổ. Cấu trúc này có vai trò ngăn chặn cổ dịch chuyển về phía sau quá mức.
• Dây chằng dọc sau (Posterior longitudinal ligament): Dây chằng bắt đầu từ C2 và kéo dài xuống phía sau đốt sống cổ của bạn. Loại dây chằng này có vai trò ngăn chặn cổ chuyển động về phía trước quá mức.
• Dây chằng flava (Ligamentum flava): Các dây chằng này lót mặt sau của lỗ mở bên trong mỗi đốt sống. Các dây chằng này bảo vệ tủy sống của bạn từ phía sau, hạn chế tủy sống gặp các tổn thương.

3.3 Đĩa đệm ở cột sống cổ

Đĩa đệm cổ là ‘đệm giảm xóc’ nằm giữa mỗi đốt sống. Tổng cộng có 6 đĩa đệm được định vị giữa 7 đốt sống cổ. Ngoài tác dụng chống lại áp lực tác động lên cổ, đĩa đệm còn cho phép bạn uốn cong và xoay cổ dễ dàng.

3.4 Các dây thần kinh ở cột sống cổ

Ở khu vực cổ có 8 dây thần kinh đi qua các lỗ ngang giữa mỗi cặp đốt sống. Cụ thể:

• Các dây thần kinh cổ số 1, 2 và 3: Những dây thần kinh này điều khiển các chuyển động về phía trước, phía sau, bên đầu và cổ. Ngoài ra, dây thần kinh số 2 cung cấp cảm giác cho vùng đầu; dây thần kinh số 3 tạo cảm giác cho bên mặt và sau đầu.
• Dây thần kinh cổ số 4 : Dây thần kinh này điều khiển chuyển động vai hướng lên trên. Đồng thời, dây thần kinh này còn điều khiển cơ hoành, cung cấp cảm giác cho các bộ phận ở cổ, vai và cánh tay trên.
• Dây thần kinh cổ số 5: Dây thần kinh này điều khiến các cơ delta ở vai và cơ nhị đầu. Đồng thời, dây thần kinh số 5 cung cấp cảm giác cho phần trên của cánh tay trên xuống đến khuỷu tay.
• Dây thần kinh cổ số 6: Điều khiển các cơ duỗi cổ tay và tham gia vào việc điều khiển cơ nhị đầu. Bên cạnh đó, dây thần kinh này còn cung cấp cảm giác cho phía ngón cái của cẳng tay và bàn tay.
• Dây thần kinh cổ số 7: Đây là dây thần kinh điều khiển cơ tam đầu và cơ duỗi cổ tay. Đồng thời, dây thần kinh số 7 còn truyền cảm giác đến mặt sau cánh tay vào ngón giữa.
• Dây thần kinh cổ số 8 (C8): Dây thần kinh số 8 điều khiển bàn tay và truyền cảm giác đến ngón út của bàn tay cũng như cẳng tay.

3.5 Tủy sống

Tủy sống có dạng hình trụ chạy xuyên suốt qua trung tâm của cột sống, đoạn từ thân não đến lưng dưới. Cấu tạo của tủy sống gồm các bó dây thần kinh và tế bào mang thông tin từ não đến những phần còn lại trên cơ thể.

4. Dấu hiệu cho thấy đốt sống cổ đang gặp vấn đề

Là một trong các vùng rộng, hoạt động nhiều nên đốt sống cổ dễ bị chấn thương hoặc mắc bệnh lý. Để nhận biết sớm các tình trạng này, bạn có thể dựa vào các dấu hiệu dưới dây:

• Cơn đau bắt đầu tại 1 đến 2 đốt sống ở vùng cổ, sau đó lan ra vùng bả vai, cánh tay và cả sau đầu, hốc mắt.
• Cảm giác tê ngứa từ cổ lan ra toàn thân rồi đến chân tay, cánh tay và ngón tay.
• Bạn gặp khó khăn khi gập ngửa hoặc xoay đầu. Đồng thời, việc đưa tay ra sau lưng, giơ tay lên cao hoặc đi bộ cũng không dễ dàng như trước.
• Bệnh nhân bị teo cơ, yếu liệt hoặc mất cảm giác sâu ở đôi bàn tay (cầm vật dụng dễ bị rơi, khó thực hiện các động tác khéo léo).
• Cảm giác khó chịu đột ngột như có luồng điện đi từ cổ xuống xương sống, lan sang ngón tay hoặc ngón chân.
• Một số dấu hiệu khác như đau một bên lồng ngực, táo bón, khó tiểu, khó thở,…

5. Các bệnh lý thường gặp ở đốt sống cổ là gì?

Dưới đây là một số bệnh lý thường gặp ở các đốt sống vùng cổ, bạn cần chú ý đến thăm khám và điều trị kịp thời, hạn chế xảy ra biến chứng nguy hiểm:

5.1 Thoát vị đĩa đệm cổ

Thoát vị đĩa đệm cổ là tình trạng nhân nhầy đĩa đệm thoát khỏi bao xơ, từ đó chén ép các rễ thần kinh hoặc tủy sống cổ. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này bao gồm vận động sai tư thế, di truyền, tuổi tác, lối sống kém lành mạnh… Bệnh lý này có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí đốt sống nào, đặc biệt là đĩa đệm đốt sống C5 và C6.

5.2 Thoái hóa đốt sống cổ

Thoái hóa đốt sống ở cổ là tình trạng vùng cổ bị suy yếu do nhiều nguyên nhân như tuổi tác, hoạt động sai tư thế, gai xương, đĩa đệm bị mất nước, dây chằng bị xơ hóa,… Bệnh thoái hóa đốt sống vùng cổ nếu không được chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như rối loạn tiền đình, thoát vị đĩa đệm cổ, yếu và tê vị trí từ cổ trở xuống.

5.3 Chấn thương tủy sống cổ

Chấn thương tủy sống cổ là tình trạng một phần tủy sống bị tổn thương. Tình trạng này gây ảnh hưởng đến phần cơ thể tương ứng mà phần tủy sống tổn thương kiểm soát. Các nguyên nhân gây chấn thương tủy sống gồm có chấn thương trong tai nạn giao thông, ngã từ trên cao xuống, chấn thương khi luyện tập thể thao,…

5.4 Gai đốt sống cổ

Gai đốt sống ở cổ là một dạng của thoái hóa cột sống, tiến triển âm thầm. Nếu không điều trị triệt để, các gai tiếp tục mọc ra khiến người bệnh bị đau cổ và vai gáy thường xuyên, gặp khó khăn khi cử động cổ, lâu ngày dẫn đến bại liệt.

5.5 Các vấn đề khác 

Ngoài các bệnh lý trên, các đốt sống vùng cổ còn có thể gặp một số vấn đề khác như:

• Gãy xương cột sống cổ.
• Chèn ép tủy sống cổ.
• Hẹp đốt sống vùng cổ.
• U và ung thư cột sống cổ.
• Viêm màng não.
• Viêm xương tủy.

6. Chẩn đoán các vấn đề ở đốt sống cổ

Để xác định vấn đề bất thường đốt sống ở cổ, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp chẩn đoán dưới đây:

• Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ đặt ra các câu hỏi liên quan đến hoạt động thường ngày, tiền sử bệnh, nghề nghiệp, mức độ đau, phạm vi chuyển động,… Dựa vào các thông tin này, bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán sơ bộ về vấn đề mà đốt sống đang mắc phải.
• Điện cơ đồ và thăm dò dẫn truyền thần kinh (EMG/NCS): Xét nghiệm này đo xung điện dọc theo rễ thần kinh, dây thần kinh ngoại biên và mô cơ. Điều này giúp bác sĩ xác định dây thần kinh có bị tổn thương hay không.
• Chẩn đoán hình ảnh: Một số trường hợp, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn thực hiện các chẩn đoán hình ảnh như chụp cắt lớp vi tính (CT hoặc CAT scan), chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp tủy sống, chụp X-quang. Với hình ảnh chẩn đoán, bác sĩ có thể xác định các bệnh lý như thoái hóa, thoát vị đĩa đệm, nhiễm trùng, khối u,…

7. Các phương pháp điều trị các vấn đề liên quan đến đốt sống cổ phổ biến

Để điều trị các vấn đề liên quan đến đốt sống khu vực cổ, bác sĩ sẽ chỉ định bạn áp dụng các phương pháp điều trị dưới đây:

7.1 Nắn chỉnh cột sống Chiropractic

Trị liệu Thần kinh Cột sống (Chiropractic) là phương pháp hiệu quả, tiên tiến, an toàn trong điều trị bệnh lý đốt sống, được áp dụng rộng rãi trên thế giới. Bằng cách nắn chỉnh xương khớp nhẹ nhàng, các bác sĩ trị liệu thần kinh cột sống giúp điều chỉnh vùng cơ, dây chằng đốt sống bị sai lệch, giảm áp lực lên dây thần kinh xung quanh. Qua đó giúp cơ thể người bệnh hồi phục trạng thái cân bằng, kích thích khả năng chữa lành tự nhiên mà không cần dùng thuốc hay phẫu thuật.

7.2 Vật lý trị liệu

Bác sĩ chỉ định bệnh nhân thực hiện các phương pháp vật lý trị liệu như kéo dãn, xoa bóp hoặc điện xung giúp tăng cường sức mạnh cho cơ cổ và vai để giảm đau. Lựa chọn vật lý trị liệu, bạn cần tuân theo chỉ định của bác sĩ để bệnh không tiến triển nghiêm trọng. Tốt nhất, người bệnh nên chọn phòng khám uy tín, được trang bị máy móc hiện đại để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Điều trị bệnh lý đốt sống ở cổ tại ACC với bác sĩ nước ngoài giàu kinh nghiệm Với gần 20 năm hoạt động trong lĩnh vực cơ xương khớp – cột sống với phương châm ‘Chữa đúng cách, lành cơn đau’, Phòng khám ACC giúp người bệnh gặp vấn đề ở cột sống cổ sớm khôi phục khả năng vận động bằng các phương pháp bảo tồn: kết hợp Trị liệu Thần kinh Cột sống với Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng trong phác đồ điều trị. Trong đó liệu trình điều trị tại ACC được cá nhân hóa tùy theo thể trạng và tình trạng tổn thương đốt sống cổ ở mỗi người bệnh. Với Chiropractic, các bác sĩ ACC sẽ nắn chỉnh các đốt sống sai lệch về vị trí ban đều, giúp giảm áp lực lên khớp, đĩa đệm và dây thần kinh. Khi bệnh nhân khỏe hơn, bác sĩ kết hợp Vật lý trị liệu bằng máy móc hiện đại như máy kéo giãn áp cột sống DTS, sóng xung kích Shockwave, tia laser thế hệ IV, giúp giảm đau và đẩy nhanh hồi phục. Cùng chương trình Phục hồi chức năng Pneumex 1 kèm 1 với chuyên viên, có tác dụng tăng cường sức mạnh cơ xương và cải thiện vận động tối ưu cho người bệnh. Lựa chọn điều trị tại ACC, bạn hoàn toàn an tâm bởi bác sĩ am hiểu cấu trúc hệ xương khớp – cột sống và đã điều trị thành công cho nhiều trường hợp; kết hợp cùng đội ngũ chuyên viên giỏi, giàu kinh nghiệm. Ngoài ra, các bác sĩ tại ACC luôn đồng hành cùng bạn trong suốt hành trình điều trị, hướng dẫn dinh dưỡng và các bài tập vật lý trị liệu tại nhà. Qua đó giúp nâng cao hiệu quả hồi phục, hạn chế tái phát cơn đau trong tương lai. Dưới đây là quy trình thăm khám và điều trị tại phòng khám ACC cho bạn tham khảo: >> Để được tư vấn về lộ trình điều trị tổn thương đốt sống ở cổ cùng đội ngũ bác sĩ chuyên khoa hàng đầu, bạn đọc hãy liên hệ với phòng khám ACC ngay hôm nay.

7.3 Sử dụng thuốc

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân sử dụng thuốc để điều trị bệnh đốt sống. Điển hình như thuốc giãn cơ, thuốc chống viêm (ibuprofen và naproxen), thuốc giảm đau (acetaminophen). Ngoài ra, bác sĩ có thể tiêm steroid vào màng cứng hoặc bao khớp mặt để điều trị đau cổ.

Lưu ý: Bạn cần sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không làm dụng thuốc vì có thể tăng nguy cơ thủng dạ dày, suy gan, suy thận, nhồi máu cơ tim và thậm chí là đột quỵ.

7.4 Phẫu thuật

Phẫu thuật đốt sống ở cổ chỉ được chỉ định trong trường hợp bệnh lý tiến triển nặng hoặc không đáp ứng với điều trị bảo tồn. Tuy nhiên, phẫu thuật đốt sống ở khu vực cổ tiềm ẩn nhiều rủi ro như nhiễm trùng, tổn thương dây thần kinh, tổn thương tủy sống,… và cần nhiều thời gian để hồi phục. Do đó, bạn cần trao đổi kỹ lưỡng với bác sĩ trước khi tiến hành cách điều trị này.

8. Làm thế nào để phòng ngừa bệnh lý đốt sống cổ?

Để đảm bảo đốt sống ở cổ vững chắc, khỏe mạnh bạn nên chủ động phòng ngừa các căn bệnh ngay từ đầu bằng cách sau:

• Khi tham gia giao thông, bạn hãy đội mũ bảo hiểm để bảo vệ đầu và cổ.
• Điều chỉnh máy tính cách mắt 50 – 66cm và dưới tầm mắt khoảng 10 – 22 độ, tránh để màn hình quá cao hoặc quá thấp so với mắt. Đồng thời, bạn cần điều chỉnh ghế để cho 2 cẳng tay song song với nền nhà, giữ tư thế lưng thẳng và 2 vai ngang bằng.
• Không nên kẹp điện thoại giữa vai và tai khi nghe – gọi.
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, bổ sung thực phẩm giàu canxi, vi chất như tôm, cua, ốc, sữa, rau lá xanh, trái cây,… để giúp cột sống chắc khỏe, hạn chế bệnh lý.
• Thường xuyên tập thể dục bằng các bài tập yoga, kéo giãn cơ nhẹ nhàng.
• Thăm khám sức khỏe cơ xương khớp – cột sống định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các vấn đề bất thường.

Bài viết trên đã chia sẻ các thông tin về cấu tạo đốt sống cổ, chức năng cũng như một số bệnh lý thường gặp ở cơ quan này. Hy vọng qua đó giúp bạn có thể chủ động bảo vệ và chăm sóc cột sống cổ để tự tin sống vui khỏe!